dankzij
SEM PRESSER ARCHIEF Nederlandse fotografie projecten 2000-2015 gesteund door de Stichting Sem Presser Archief
Hans van Blommestein Dick Breebaart Bart Nieuwenhuijs
dankzij
SEM
STICHTING SEM PRESSER ARCHIEF
Nederlandse fotografie projecten 2000-2015 gesteund door de Stichting Sem Presser Archief
Deze uitgave is in een oplage van 800 exemplaren gedrukt. Dit is nummer:
1
Verantwoording Alle projecten worden genoemd in het jaar van aanvraag en niet in het jaar van publicatie of expositie. Projecten die een vervolg subsidie kregen, zijn samengevoegd in het eerste jaar van aanvraag. De teksten zijn in het algemeen gebaseerd op de door de fotografen, hun vertegenwoordigers, musea, instituten en/of organisaties aangeleverde informatie. Onder redactie van Hans van Blommestein Dick Breebaart Bart Nieuwenhuijs
2
dankzij
SEM
STICHTING SEM PRESSER ARCHIEF
7 • Voorwoord 10 • Sem Presser 15 • 2000 25 • 2001 35 • 2002 41 • 2003 47 • 2004 57 • 2005 65 • 2006 81 • 2007 129 • 2008 161 • 2009 253 • 2010 325 • 2011 373 • 2012 437 • 2013 501 • 2014/15 506 • Epiloog 510 • Index
3
4 • Sem Presser in zijn werkkamer in de Vondelstraat, Amsterdam 3 april 1985
5
FOTOGRAFIE: BERT VERHOEFF
14
2000
16 Maria Austria Instituut Ontsluiting archief Sem Presser 18 Sem Presser De tijden van Sem Presser 22 Sem Presser Met het hart in de lens – Foto’s van Sem Presser 1935-1986
15
• Maria Austria Instituut • Ontsluiting • archief Sem Presser Het omvangrijke archief van Sem Presser is in 1997 ondergebracht bij het Maria Austria Instituut (MAI). Conservering, catalogisering en digitalisering zijn sindsdien aan de orde. Het archief omvat ongeveer 75.000 negatieven en 130.000 dia’s. Negatieven voornamelijk formaat 6x6, dia’s voornamelijk kleinbeeld. De 6x6 kleurendia’s zijn individueel verpakt in een transparantje en met tape vastgehecht aan kartonnen maskers. Totaal circa 14 duizend stuks. Alles werd in de koude kluis gezet (5 graden) om verder verkleven en een kleurzweem tegen te gaan. De hoeveelheid tijd en werk is evident, maar het behoud van dit archief is één van de speerpunten van de stichting. Alles moet op verschillende manieren worden behandeld. Zo moeten 1680 sleden met kleinbeeld-dia’s allemaal uit de raampjes worden gehaald om ze op de juiste wijze op te bergen. Uitzondering zijn de zwart-wit 6x6 negatieven die individueel zijn opgeborgen in 96 (!) Balmoral sigarenblikken. In elk blik passen ongeveer 500 negatieven, dat zijn dus 50.000 negatieven. Ze zijn gelukkig keurig genummerd, maar helaas niet chronologisch beschreven. Het opbergsysteem van sigarenblikken is intact gelaten, als een hommage aan Sem Presser.
16
17
GRA
FOTO
FIE: B A
RT N
IJS
ENHU
IEUW
• Sem Presser • Hier is Cannes • Kunsthal Rotterdam, • in samenwerking • met Uitgeverij Voetnoot • en MAI Wederom een actie vanuit het bestuur. Ditmaal haakte men aan bij het filmfestival Rotterdam: op initiatief van de stichting werd bij de Kunsthal een expositie in het off-circuit gerealiseerd. Bij uitgeverij Voetnoot verscheen een begeleidend boekje. Samenstelling van expositie en boek was van Adriaan Elligens en Wim van Sinderen, de tekst van filmjournalist Huib Stam en de vormgeving van Henrik Barends. Alleskunner en man van de wereld Presser heeft van 1946 tot halverwege de jaren zestig het festival in Cannes vastgelegd. In die tijd had hij ook een huis in Roquebrune, Zuid-Frankrijk. Vandaar trok hij elk jaar richting Cannes om met zijn camera een glimp op te vangen van grote sterren als Gina Lollobrigida en Sophia Loren en niet te vergeten de jonge Bardot en cultheld Eddie Constantine, destijds beroemd vanwege zijn rol als detective Lemmy Caution. Pressers aandacht betrof niet alleen de grote internationale sterren, maar ook het randgebeuren, de starlets, de terrassen en – hoe kan het anders – het dagelijks leven. In de expositie en het boek werd voor het eerst een uitgebreide selectie getoond van deze Cannes-foto’s.
36
• ISBN 9071877620 • Robert Mitchum en starlet Simone Sylva, 1954
• Pier van het Carlton Hotel op Carlton Beach, 1951
37
• Frédéric Brenner • Diaspora: thuis in • ballingschap • Joods Historisch Museum Wat is joods: wat verbindt het joodse volk? Deze vraag hield de Franse fotograaf Frédéric Brenner (Parijs, 1959) de afgelopen decennia in zijn greep. Hij reisde de hele wereld over om het leven van joden in meer dan veertig landen vast te leggen. Van Israël tot China, van Argentinië tot Polen: in ieder land waar hij kwam, kreeg de vraag ‘wat joods is’ een nieuwe betekenis. De fotograaf, tevens antropoloog, ontdekte dat er geen eenduidig antwoord bestaat. Uit zijn foto’s spreekt de pluriforme wereld van de joodse diaspora. ‘Elke keer dat ik een foto maak, schrijf ik een nieuwe definitie van iets dat zich niet laat definieren.’ Met contrasterende foto’s rekent Brenner af met het archetype van wat een jood is. Sommige foto’s zijn documentair van karakter, andere in scène gezet.
48
De magnifieke en haarscherpe zwartwitbeelden, vaak met een groothoeklens gemaakt, doorkruisen zowel ruimte als tijd. Meer dan 2000 jaar leefden joodse gemeenschappen zonder een eigen land, verspreid over de gehele wereld (diaspora). Zij ontwikkelden zich generaties lang in dialoog met de omringende cultuur, die op iedere plek weer anders is en voortdurend in beweging. Het Joods Historisch Museum presenteerde 150 van Brenners fascinerende foto’s, gekozen uit 80.000 negatieven. Eerder was een tentoonstelling van dit werk een groot succes in het Amerikaanse Brooklyn Museum of Art. De tentoonstelling werd samengesteld door Frédéric Brenner en Hetty Berg. Het tentoonstellingsontwerp was in handen van MV LevievanderMeer.
49
ONTWERP: MV LEVIEVANDERMEER
• Kees Scherer • Holland zonder Haast • Uitgeverij Voetnoot Kees Scherer behoorde tot de eerste lichting naoorlogse documentaire fotografen. Hij was de chroniqueur van het dagelijks leven. De straatfotograaf met zijn ironische blik, poëtisch en verliefd op het licht. Hij maakte vele reportages voor kranten en tijdschriften, onder andere over de watersnoodramp in 1953 en de Hongaarse opstand in 1956. Hij werkte voor Avenue en voor Elsevier maakte hij een serie boeken over de stedelijke schoonheid en de natuur van alle Nederlandse provincies. Zijn boeken bekijk je altijd met
• ISBN 9071877671
50
een glimlach op het gezicht. Eén in het bijzonder noemen we hier: 24 uur Amsterdam, zijn mooiste boek. Ed. Hoornik schreef het en zijn teksten vormden een dichterlijk samenspel met de fotografie. ‘Het epos van een stad, van haar ontwaken, haar bedrijvigheid, haar koorts, haar avondlijke opschik, haar nachtelijke stilte; van de glorie harer koopmanshuizen en de zoetheid van haar grachtengordel, van de durf van haar nieuwbouw, en de beklemming van haar achterbuurten; het verhaal van haar bevolking, werkend en rustend, gespannen en ontspannen, liefhebbend en naar liefde hakend …’ Het is deel vier uit de serie Holland zonder Haast, met een inleiding van Jessica Voeten en beeldredactie en vormgeving van Barends & Pijnappel.
51
• New York, Verenigde Staten 1961
60 > Simon B. Kool, Lexicon, Sem Presser
• FotografenFederatie • Vakpublicatie • Branchemonitor Stichting Burafo en de FotografenFederatie (het samenwerkingsverband van vier beroepsverenigingen voor fotografen in Nederland: BFN, GKf, PANL en SVFN) hebben aan het begin van 2006 gezamenlijk een onderzoek opgezet onder alle professionele fotografen in Nederland. Het is de eerste keer in de geschiedenis van de Nederlandse fotografie dat een dergelijk uitgebreid onderzoek werd uitgevoerd. Beide organisaties zochten een antwoord op de centrale vraag: hoe gaat het eigenlijk met onze fotografen? ‘Het doel van het onderzoek was inzicht krijgen in de bedrijfseconomische positie van fotografen, op basis waarvan gericht beleid en activiteiten konden worden ontwikkeld. Ten behoeve van het onderzoek is een uitgebreide vragenlijst opgesteld, met veel uiteenlopende vragen, zoals: wanneer en hoe is men begonnen als fotograaf, in welk deel van het veld verdient men het inkomen, hoe groot is de omzet, wat is het specialisme en wat zijn de verwachtingen voor de toekomst.’
De vragenlijst was samengesteld door een commissie waarin namens de verenigingen BFN, GKf en SVFN de fotografen Laurens Janus, Truus van Gog en Peete van Spankeren zitting hadden, aangevuld met onderzoeker Eric Verhoog van ABF Research en de medewerkers van Stichting Burafo en de FotografenFederatie, Hermann Röschlau en Lucette Bronk. De vragenlijst van het onderzoek ging uit naar alle circa 6500 professionele fotografen in Nederland. Ongeveer 1400 fotografen hebben gereageerd, waarvan 1250 bruikbare vragenlijsten overbleven. Exclusief fotografen met een fotowinkel resteerde een respons van 1150 fotografen.
61
258 > Ahmet Polat • Ankara, Turkije
259
• Michel Szulc • Krzyzanowski • The Most Beautiful • People in the World Aan de ene kant maakt Szulc Krzyzanowski artistiek-conceptuele foto’s die in musea en galeries worden geëxposeerd. Aan de andere kant maakt hij sociaaldocumentaire fotografie in de vorm van fotoprojecten. Dat zijn de twee Sculz Krzyzanowski’s.
• Uitgegeven in eigen beheer
260
De overeenkomst tussen beide Szulc Krzyzanowski’s is idee en concept. Welke discipline maakt niet uit, een overtuigend idee ligt altijd ten grondslag aan alles wat hij doet. Ook dit project is daar een voorbeeld van, of het gaat om de vraag Are you the most beautiful person in the world?, of over hoe hij zijn project financierde of hoe hij medestanders vond in de landen waar hij verbleef om aan dit project te werken. Hij is bovenal ideeënman. Het is een vrolijk boek geworden. Szulc Krzyzanowski en Teun van der Heijden voerden de redactie en Van der Heijden tekende ook voor de vormgeving. De tekstredactie was in handen van Dawn Pier. Bij iedere persoon hoort een uitklappagina, waardoor de lezer feitelijk drie foto’s op drie pagina’s tegelijk kan zien. Een vondst van ontwerper Teun van der Heijden.
261
262 > Michel Szulc Krzyzanowski
• Bert Verhoeff • Kus me nog eens wakker • Uitgeverij de Brouwerij Als uiterlijk vertoon geen rol meer speelt en je niet meer wordt beheerst door je gedachten, als het begrip tijd niet meer bestaat... Schrijver Gerrit Molenaar en fotograaf Bert Verhoeff nemen de lezer mee om met hen een intiem kijkje te nemen in het leven van negen mensen die in meer of mindere mate te kampen hebben met dementie. Om samen te leren dat als wij hen in essentie willen zien voor wie ze zijn, we misschien een andere bril op moeten zetten. Er bestaan wellicht meer werkelijkheden, meer waarheden dan alleen die waar wij ons soms krampachtig aan vasthouden.
Door voor deze mogelijkheid open te staan, krijgen we ruimte om tot een echt contact te komen met demente mensen, die vaak letterlijk in een andere dimensie lijken te leven. Voor de makers van dit boek is het project een persoonlijke zoektocht naar de kern van het bestaan, naar de sleutel tot geluk. De vormgeving was in handen van Teun van der Heijden.
• ISBN 9789078905530
263
264 > Bert Verhoeff
265
• Kadir van Lohuizen • Vía PanAm – • Exploring Migration in • the Americas • Paradox/YdocPublishing Mensen migreren sinds hun bestaan. Meerdere redenen liggen daaraan ten grondslag, maar de meest genoemde zijn de vlucht voor oorlogsgeweld en de zoektocht naar een beter bestaan. Dat was zo tijdens de Grote Volksverhuizingen in de vroege middeleeuwen en dat is nog steeds zo. Maar de structuur en de manier waarop is anders, net als de gevaren. De beeldvorming, de aantallen en de mogelijke dreiging van deze nieuwe settlers worden
• ISBN 9789081887618
274
veelal vanuit westers perspectief gezien. Van Lohuizen onderzocht dit fenomeen in Noorden Zuid-Amerika. Vía PanAm is de reis die hij maakte over de Pan-American Highway. Hij legde 40.000 kilometer af en doorkruiste vijftien landen. Hij fotografeerde de mensen die langs deze route migreerden en tekende hun verhalen op. De uitwerking van dit magnus opus bestond niet alleen uit foto’s die wellicht in een boek konden uitmonden, het werd en is veel meer: een serie in NRC Handelsblad, radioreportages voor de VPRO, een iPad-app, een boek, een expositie en een blog. Ook de verkenning van het gelijktijdig gebruik van oude en nieuwe media was een belangrijk deel van het project De iPad-app werd ontwikkeld door Antenna-Men. De reizende tentoonstelling is ontworpen door Jeroen de Vries. Het boek, voorzien van een inleiding door Juan Gabriel Vásquez, is vormgegeven door Heijdens Karwei.
• Chili, Tierra del Fuego • Bolivia, Salar de Uyuni, zoutwinning
275
276 > Kadir van Lohuizen • Peru, Madre de Dios, goudmijn
277
• Geert van Kesteren • en Conny Luhulima • Nunusaku – • a paradise lost Nunusaku – verhalen van migratie van fotografen Geert van Kesteren en Conny Luhulima verbeeldt een universeel verhaal over identiteit en migratie. Over de worsteling van de Molukkers met hun inheemse geschiedenis en (neo)koloniale verleden in een tijdperk van snelle globalisering. Conny Luhulima maakte met een technische camera een serie uiterst gedetailleerde portretten van verstilde huiskamers van haar familie op de Molukken en
282
in Nederland – een persoonlijke zoektocht naar de sporen van haar Molukse culturele identiteit. Van Kesteren reisde naar het moedereiland Ceram op de Molukken. Daar is het woongebied van de Alifuru, een inheemse, mystieke cultuur met een eigen taal en scheppingsverhaal, Nunusaku genaamd. In een video-installatie laat hij de kijker kennismaken met een verborgen domein vol raadsels waarin de dagelijkse realiteit een even vanzelfsprekende relatie met het bovennatuurlijke heeft als met de nieuwste technische producten van de moderne tijd.
283
• Gerard Wessel • Amsterdam 1985-2015 Na afronding van zijn studie aan de MTS voor Fotografie en Fototechniek in Den Haag (later opgegaan in de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten) vertrok Wessel naar Amsterdam. Hij maakte veel reportages voor Nieuwe Revu, destijds een tijdschrift waar fotografie hoog in het vaandel stond en waar veel goede en getalenteerde fotografen voor werkten. Wessel woonde hartje stad. Als je bij hem de deur uitliep, stond je midden in het Amsterdamse leven. Hij raakte gefascineerd door het gevarieerde Amsterdamse straatleven, de jeugdcultuur en het extravagante
286
uitgaansleven. In een straal van nog geen 1000 meter rond zijn huis vond hij alle grootstedelijke (on)gemak. Junks, hoeren, toeristen, zwervers, getormenteerde jongeren. Alle mogelijke aspecten van de samenleving, politiek, muziek, beeldende kunst en mode, waren zichtbaar in het straatbeeld. Wessel legde het dagelijks leven van de stad met zijn RolleiflexWide vast. Hij was bekend en populair. Voor sommige jongeren telde je in het uitgaansleven pas mee als je door Wessel gefotografeerd was. Zo groeide zijn archief en daarmee de historische waarde ervan. De stad veranderde, maar altijd zijn er weer nieuwe generaties die het nachtleven, de muziekscene en het modebeeld een ander aanzien geven. Wessel maakte al diverse boeken over deze onderwerpen en werkt nu aan een boek waarin alles bij elkaar komt: Amsterdam 1985-2015.
287
De Stichting Sem Presser Archief, opgericht in 1990, ondersteunt sinds 2000 fotografie projecten in Nederland. In een periode van vijftien jaar heeft de Stichting 183 projecten mede gesubsidieerd. De Stichting heeft gedurende deze periode een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de fotografie en de fotografische infrastructuur van Nederland. De kern van het werk van de Stichting was: niet belonen wat er al is, maar mogelijk maken wat nog moet komen. Na vijftien jaar is nu aan het werk van de Stichting Sem Presser Archief een einde gekomen.
STICHTING Dit boek is niet alleen een naslagwerk van alle toegekende projecten, maar ook een kleine geschiedenis van de Nederlandse fotografie in de afgelopen vijftien jaar.